Cây hoài sơn hay còn được biết đến với tên gọi dân dã là củ mài, khoai mài, thuộc danh mục của loại củ mài và được xếp vào họ củ nâu. Thú vị ở chỗ, hoài sơn (Rhizoma Dioscoreae) thực chất là thân rễ của cây củ mài Dioscoreae persimilis. Củ hoài sơn là một nguồn dược liệu quý giá và thường được sử dụng trong nhiều loại bài thuốc truyền thống. Để hiểu rõ hơn về đặc tính của cây hoài sơn, hãy cùng tham khảo các thông tin trong bài viết dưới đây nhé.

Tìm hiểu chung về cây hoài sơn

• Tên thường gọi: Cây hoài sơn
• Các tên gọi khác: Củ mài, Sơn dược
• Tên khoa học: Dioscorea persimilis Prain et Burk. (Dioscorea oppositifolia Lour.)
• Họ thực vật: Dioscoreaceae
• Phân bố: Mọc hoang ở khắp những vùng rừng núi nước ta. Trước đây, giữa các vụ thu hoạch nhân dân vẫn đi đào củ mài để ăn chống đói. Cây nhiều nhất tại các tỉnh Hà Bắc, Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình.

Đặc điểm của cây hoài sơn

Hoài sơn được mô tả như một dạng cây leo quấn về hướng phải, có 1–2 rễ củ mập, có hình trụ hơi dẹt và mặt trên thuôn dần về phía đỉnh giống như hình dạng quả bầu, có chiều dài khoảng 30–50cm (có thể lên đến 1m), với nhiều rễ con. Bề mặt ngoại của nó có màu xám nâu, trong củ có chứa nhiều bột trắng và có khả năng ăn sâu xuống đất.

Lá của hoài sơn mọc đối hoặc có thể mọc so le. Lá đơn, mịn, có hình dạng tim với đầu nhọn và có từ 5-7 gân chính. Phiến lá hình tim, có chiều rộng từ 6 – 8cm và chiều dài từ 8 – 10cm, với cuống dài khoảng từ 1.5 – 3cm.

Hoa của hoài sơn mọc thành dạng bông, trục bông mọc theo hình khúc khuỷu và mang theo nhiều hoa. Thời gian nở hoa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 7, với màu sắc chủ yếu là màu vàng. Cây có hoa đực và hoa cái mọc ở các vị trí khác nhau, với bao hoa gồm 6 chiếc, chiều dài đồng đều. Mùa quả thường rơi vào khoảng tháng 8 – 10 hàng năm, với quả nang có 3 cạnh, có chiều rộng khoảng 2cm và có 3 cánh.

Tác dụng của cây hoài sơn

Dựa theo các nghiên cứu quốc tế, hoài sơn được biết đến với khả năng tăng cường hiệu quả của androgen. Enzyme trong loại thực phẩm này khi được đặt trong khoảng nhiệt độ từ 45 – 55ºC có thể thủy phân đường lớn.

Nước sắc từ củ mài được xem là hỗ trợ trong việc ức chế co thắt ruột do adrenalin, đồng thời góp phần khôi phục nhu động của ruột. Đối với gia súc, việc uống nước sắc từ củ mài cũng có thể hỗ trợ trong quá trình điều trị viêm loét miệng.

Trong lĩnh vực Đông y, củ mài được mô tả với hương vị ngọt, tính bình, và được biết đến với các tính chất bổ tỳ, sinh tân, dưỡng vị, bổ thận, ích phế, cũng như khả năng chống khát.

Trong y học cổ truyền, hoài sơn thường được sử dụng như một loại thuốc bổ, có khả năng hỗ trợ chữa trị các vấn đề như tỳ vị hư nhược, viêm ruột kinh niên, ăn uống kém tiêu, tiêu chảy, phế hư, và bệnh đái tháo đường.

Cách trồng cây hoài sơn

• Lựa chọn khu vực trồng hoài sơn

Cây có thể trồng ở các vùng núi, trung du, và đồng bằng. Đất trồng nên có đặc điểm màu mỡ, giàu mùn, với tầng canh tác độ dày từ 20 – 30cm trở lên. Nên chọn vùng trồng có đất phù sa ven sông, đất cát pha đất thịt nhẹ, với chỉ số PH từ 6,6 – 7,5. Tránh trồng ở đất thịt nặng và có độ ẩm cao. Vùng trồng lý tưởng nằm trong khoảng độ cao từ 100 – 800m so với mực nước biển. Điều kiện nhiệt độ tốt nhất là từ 20 – 35 độ C, độ ẩm nằm trong khoảng 80 – 95%.

• Giống và kỹ thuật làm giống

Phương pháp nhân giống vô tính được ưa chuộng do hệ số vô tính cao. Rễ củ được sử dụng để làm giống, ưu tiên sử dụng đoạn đầu rễ có kích thước trung bình, vỏ mịn, màu sáng và không bị nhiễm bệnh. Có thể cắt rễ thành đoạn dài 5 – 6cm, chấm vôi hoặc tro ngay, sau đó trồng ngay hoặc đem ủ vào cát ẩm khi lên mầm đem trồng. Thời điểm tốt nhất để trồng hoài sơn là vào tháng 2 – 3 (sau tết âm lịch).

• Làm đất

Quá trình làm đất đòi hỏi đất được cày bừa kỹ, nhặt sạch cỏ dại, và có thể tiến hành khử trùng đất bằng vôi bột 130 kg/ha. Luống cần cao 30 – 35cm, rộng 50 – 60cm. Bổ hốc theo hình thức so le và bón lót phân theo từng hốc.

• Mật độ và khoảng cách trồng

Nên duy trì khoảng cách 30 x 30cm, với mật độ 110.000 cây/ha. Kỹ thuật trồng bao gồm việc đưa cây giống đạt tiêu chuẩn ra ruộng, tưới nước và giữ ẩm đủ cho đến khi cây hồi xanh. Sau 15 – 20 ngày sau khi trồng, cần thực hiện làm giàn cho cây, với các tùy chọn là giàn mái nhà hoặc giàn thẳng.

Cách chăm sóc cây hoài sơn

Sau khi trồng cây được một tháng, tiến hành vun xới lần thứ 2 để đảm bảo ruộng luôn trong tình trạng sạch cỏ dại. Khi có mưa, cần tháo nước kịp thời để tránh tình trạng ngập úng. Việc làm cỏ có thể kết hợp với việc bón phân để tăng cường dinh dưỡng đất.

Để phòng trừ sâu bệnh, cây hoài sơn thường ít bị tác động của sâu bệnh hại. Mặc dù có thể xuất hiện một số loại sâu như rệp và bọ xít, nhưng chúng thường không ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển và năng suất của cây.

Cây hoài sơn dễ bị thối củ, đặc biệt là khi ruộng trồng có độ cao thấp và đất quá ẩm. Để đề phòng tình trạng thối củ, quan trọng là chọn chân ruộng có độ cao phù hợp, kiểm soát lượng nước tưới sao cho vừa phải, và đảm bảo thoát nước kịp thời khi có mưa lớn.