Cây hoàng tinh

Dược liệu hoàng tinh đã tồn tại trong y học dân gian từ lâu đời và được biết đến với khả năng hỗ trợ điều trị nhiều tình trạng như mệt mỏi cơ thể, nội nhiệt và tiêu khát, tinh huyết không đạt chuẩn, sức yếu, cảm giác ăn uống kém, miệng khô và hành hạ bởi triệu chứng phế hư và ho khan.

Đặc điểm của cây hoàng tinh

Cây hoàng tinh, được biết đến với các tên khác như Hoàng tinh hoa đỏ, Hoàng tinh lá mọc vòng hoặc Củ cơm nếp, thuộc họ Convallariaceae. Tên khoa học của nó là Polygonatum kingianum Coll. et Hemsl. Cây này thường mọc hoang ở các khu vực rừng ẩm và đất phong phú, đặc biệt trên các dãy núi với đất chứa nhiều đá xanh. Nó phổ biến ở các tỉnh thuộc miền Bắc và đặc biệt nhiều quanh khu vực thị trấn Sapa.

Đây là một loại cỏ sống lâu năm, với thân rễ phát triển ngang và thỉnh thoảng phân nhánh. Rễ chính chuyển hóa thành củ màu vàng trắng, dẹt và có những vết sẹo lõm độc đáo, với đường kính lên đến 2cm và chiều dài có thể từ 30-35cm, rộng 6-7cm và dày 2-3cm.

Thân của cây mọc thẳng, bóng mượt, cao từ 50-80cm.

Lá không có cuống, mọc theo vòng quanh và mỗi nhóm thường gồm 4-5 lá. Phiến lá hình mác, dài khoảng 7-12mm, rộng từ 5-12mm, có đầu nhọn và mép quăn.

Hoa nở tại các vị trí giữa các lá, với cuống dài khoảng 1,5-2cm, và mỗi cuống mang hai bông hoa ống mảnh màu tím đỏ, xuất hiện chủ yếu vào tháng 3-4 tại Sapa, Lào Cai.

Quả của cây có hình cầu, đường kính từ 7-10mm, và khi chín, chúng chuyển sang màu tím đen.

Phân loại dược liệu hoàng tinh

Dược liệu từ hoàng tinh có ba loại chính, được phân biệt dựa trên hình dạng của chúng: Đại hoàng tinh, Hoàng tinh đầu gà và Hoàng tinh dạng gừng.

• Đại hoàng tinh có thân rễ tròn và dày, với chiều rộng từ 3 đến 6cm và chiều dài lên đến trên 10cm. Bề ngoài của nó được tạo thành từ các vòng mấu màu vàng nhạt đến nâu vàng, và trên bề mặt này, có những vết tích của thân hình tròn lõm giữa mấu. Đặc trưng của Đại hoàng tinh là nó rất dai, khó bẻ, mặt bẻ giống như sừng với một mùi thơm nhẹ và hương vị ngọt.
• Hoàng tinh đầu gà, hay còn gọi là Kê đầu hoàng tinh, có hình dạng trụ, với đường kính từ 0,5 đến 1,5cm và chiều dài từ 3 đến 10cm, có dạng cong queo. Các đốt của nó thường giống như chùy, có phần phân nhánh, và có màu vàng xám đến trắng ngà. Bề mặt của nó mờ mịt và có đường kính khoảng từ 5 đến 8mm.
• Trong khi đó, Hoàng tinh dạng gừng có các củ không đều, thường liền kề nhau tạo thành một cụm. Bề mặt của chúng xù xì, màu từ nâu vàng đến vàng xám, với các vết tích của thân hình tròn lồi phía trên.

Công dụng của cây hoàng tinh

Trong y học cổ truyền, hoàng tinh được mô tả có vị ngọt và tính bình, thuộc vào ba kinh chính là Tỳ, Vị, và Phế. Cây này có các tác dụng chính bao gồm: bổ thận, kiện tỳ, làm dịu phế và tăng cường sinh tân. Cụ thể trong việc điều trị, hoàng tinh được sử dụng để cải thiện các triệu chứng như tỳ vị suy yếu, mệt mỏi, sức yếu, miệng khô, ăn kém, phế hư ho khan, tinh huyết không đạt chuẩn và nhiệt độ trong cơ thể bất thường.

Trong y học hiện đại, hoàng tinh có một số tác dụng chính sau:

• Hỗ trợ điều trị tiểu đường: Theo một số nghiên cứu trên chuột mẫu bị tiểu đường, saponin có trong hoàng tinh đã được phát hiện có khả năng giảm đường huyết và lipid máu. Do đó, saponin có tiềm năng để được áp dụng như một giải pháp hỗ trợ trong việc kiểm soát đường huyết và kháng insulin ở những người mắc tiểu đường tuýp 2.
• Cải thiện rối loạn lipid máu: Hoàng tinh có khả năng ức chế sự tích tụ cholesterol và triglycerid trong máu và gan do thức ăn giàu chất béo. Cơ chế hoạt động của nó liên quan đến việc điều chỉnh các quá trình chuyển hóa nội tiết trong máu, nước tiểu và gan. Vì vậy, nó có thể được xem xét là một nguồn dược liệu tiềm năng để điều chỉnh lipid và điều trị các tình trạng rối loạn liên quan.

Cách trồng và chăm sóc cây hoàng tinh

Hoàng tinh thường xuất hiện tự nhiên ở vùng rừng ẩm và đất nhiều mùa trên các dãy núi có đá xanh, chủ yếu tại các tỉnh phía Bắc. Khu vực xung quanh thị trấn Sapa là nơi mà loại cây này phổ biến nhất.

Mặc dù có từ lâu, con người vẫn chỉ sử dụng hoàng tinh từ những cây mọc tự nhiên mà chưa thực hiện việc trồng. Đối với những ai quan tâm, việc trồng hoàng tinh có thể thực hiện bằng cách đào một phần thân rễ, đảm bảo có ít nhất hai đốt, sau đó mang về và trồng ở vùng đất mùa mát và phù hợp.

Thông thường, cần khoảng 5 năm cho cây phát triển trước khi có thể thu hoạch. Việc hái thân rễ nên được thực hiện vào mùa thu hoặc mùa xuân, với thời gian thuốc lợi nhất từ tháng 4 đến tháng 10.